ابن مُنْجِب، دیوانسالار ادیب - پرسینا بلاگ

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

ابوالقاسم علی بن مُنْجِب صیرفی (463-542ق / 1071/1147م) ملقب به امین الدین و تاج الریاسه، تاریخ نگار ادیب، کاتب و شاعر مصری تبار است.

ابن منجب در شعبان سال 463 به دنیا آمد و در صفر 542 وفات یافت. او در شعر و بلاغت و ملاحتِ خط شهرت و توانایی داشت. پدرش شغل صرافی داشت و به همین سبب به ابن صیرفی معروف شد.

ابن منجب از همان آغاز جوانی از پیشه پدر روی برتافت و به حرفه کتابت گرایید و چندی نگذشت که چون جدّ خود در این فن چیره دست شد. پس از آنکه دراین حرفه شهرتی یافت، در دیوان لشکر و خراج به خدمت گمارده شد.

پس از چندی، حرفه دبیری را از ابوالعلاء صاعد بن مفرج، رئیس دیوان لشکر آموخت و سرانجام سرپرست همان دیوان شد تا اینکه احمد بن بدر جمالی، ملقب به ملک افضل، وزیر مستعلی، دبیری دیوان مکاتبات را به او واگذار کرد و سپس در 495ق به دیوان انشا منتقلش کرد.

پس از این اتفاق، به ابن منجب اعتماد فراوان شد، تا جایی که وزیر به فکر افتاد ابن ابی اسامه را از ریاست انشا برکنار کند و ابن منجب را به جایش بنشاند؛ اما پس از مشورت با نزدیکان خود، از این کار خودداری کرد.

ابن منجب، پس از مرگ ابن ابی اسامه در 522ق، به خدمت پسر و جانشین او، ابوالمکارم درآمد و چون او درگذشت، خود ریاست دیوان انشا را به عهده گرفت و تا سرانجام عمر در این سمت باقی ماند. از برخی آثار ابن منجب چنین برمی آید که زمانی روابط او با ملک افضل تیره شد و به ناچار مدتی از دیوان انشا کناره گرفت، اما سرانجام به یُمن بلاغت و ظرافتی که در چند رساله اعتذاریه به کار بست، از ویر دلجویی کرد و دوباره به سِمت گذشته خود بازگشت. گفتنی است کهت برکناری موقت ابن منجب از دیوان انشا باعث شد که او فراغتی یابد تا الافضلیات را تألیف کند.

تجلی ذوق و استعداد ابن منجب بیشتر در چهار جنبه است: مسائل دیوانی، تاریخ، کتابت و شعر. تمامی آثاری که در این زمینه ها از ابن منجب به جا مانده بسیار سودمند است. بنا بر عقیده خودش کتاب قانون دیوان الرسائل او نخستین اثر در این زمینه است. ابن منجب بر این نظر است که دیگران درباره شعر و کتابت خراج و سپاه آثار متعددی نگاشته اند و کار دیوان انشا یا کتابت دستگاه ملوک را فرو گذاشته اند. روشن نیست که این ادعای ابن منجب تا چه اندازه صحیح است، زیرا 300 سال پیش از او مقریزی اشاره کرد که درباره کتابت، خراج و انشا، آثار متعددی نگاشته است. همچنین در فهارس، انبوهی کتاب در موضوع آیین کتابت آمده است. بنابراین، این ادعای ابن منجب را فقط از این جهت می توان درست دانست که او روشی جدید در این سبک پیش گرفته است که در آن احوال رئیس دیوان انشا، کاتبان زیردست او، علومی را که باید بدانند، صفاتی را که باید داشته باشند و به ویژه سازمان اداری دیوان را، به شیوه ای که در کتب گذشته نیامده، شرح داده است؛ البته در اندک آثاری که در این زمینه تألیف شده اشاره به مسائلی که ابن منجب بیان کرده بسیار کم است.

از اشعار ابن منجب، جز چند قطعه که در معجم الادباء و الفضلیات آمده، چیزی به جا نمانده است. نامه های به جا مانده از او راهنمای گران بهایی از نثر دوره فاطمیان است. کتاب های رسائل و الافضلیات او نمونه هایی بسیار درخشان از نثر سده های پنجم و ششم هجری قمری در تاریخ ادبی مصر به شمار می آید؛ اما الافضلیات که اساساً در باب اعتذار نگاشته شده، بیش از رسائل وی نمودار عواطف و ویژگی های معنوی است.

آثار به جا مانده از ابن منجب عبارت اند از:

1. سجلات یا رسائل فی ملوک مصر در چهار جلد و حاوی نامه هایی است که در طول خدمت 50 ساله خود گردآوری کرده است؛

2. قانون دیوان الرسائل، مجموعه ای از دستورها و قواعد دبیری است که در قاهره چاپ شده است. هانری ماسه آن را در 1914 به فرانسه ترجمه کرده است. این کتاب به اَفضَلِ کُتَیْفات تقدیم شده است.

3. الاشارة الی من نال الوزارة، که تاریخ وزیران فاطمی از ابن کِلِّس تا بطایحی است. این کتاب در قاهره به کوشش عبدالله مخلص در 1924 در نشریه مؤسسه فرانسوی باستان شناسی شرقی قاهره به چاپ رسیده و یک بار دیگر نیز در بغداد در 1964 مستقلاً تجدید چاپ شده است.

4. الافضلیات، که مجموعه نامه ها و رساله هایی است که برای افضل بن بدر نوشته شده و شامف هفت رساله است. رساله های کوچک این اثر با نام های رسالة العفو (بخشایش خواهی از وزیر)، رد مظالم (در ستایش دادستانی وزیر)، لُمح المُلَح، منائح القرائح، مناجات شهر رمضان، عقائل الفضائل و التدلّی فی التسلّی نگارش یافته است. این اثر، در دمشق به چاپ رسیده است؛

5. عمدة المحادثه؛

6. کتاب استنزال الرحمة؛

7. کتاب فی السکر؛

8. کنز الدُرَر، که کتابی است تاریخی درباره خلفای فاطمی تا 526ق؛

9. المختار من شعر شعراء الاندلس، این جُنگ از منابع شعر اندلسی است. ابن منجب در مقدمه این اثر علت اقبالش به شعر اندلسیان را این گونه بیان می کند که شعرای معاصر اندلس به توانایی رسیده اند و دیگر نمی توان نیکویی اشعار آنها را انکار کرد. همچنین این کتاب یکی از مآخذ عمده عمادالدین کاتب در تألیف خریدة القَصر است. ترجمه فرانسوی این اثر را دو ماتیو در 1935 به چاپ رسانده است.

تنها اثر خطی ابن منجب کتابی است با عنوان اختیار الذرة الخطیرة فی شعر شعراء الجزیرة ممالیس هو فی اختیار ابن الأغلب، نسخه ای از این کتاب در احمدیه تونس به شماره 4465 نگه داری می شود.

همچنین ابن منجب گزیده هایی از دیوان ابن سراج و ابوالعلای معری را تهیه کرده است.

4104/

گروه ساختمانی آبان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت